Nyheter
Natt i Caracas
Ei politisk kortslutning har gjort at eit kulturelt mørke gradvis senkar seg over Venezuela.
Annonse
Få nyhetsbrev fra Dagsavisen. Meld deg på her!
I romanen The Night (2016) teiknar den venezuelanske forfattaren Rodrigo Blanco Calderón eit dystopisk bilete av hovudstaden Caracas. Hovudstaden vert jamleg mørklagd av straumbrot, eit bilete på stoda i eit land prega av fattigdom, politisk vald og moralsk krise. Eit persongalleri i notid vert samanvove med personar frå diktaturperioden i Venezuela i 1950-åra og frametter. Det litterære bindingsverket mellom fortid og notid er poesi og politikk.
Romanen er eit godt døme på at den nye latinamerikanske generasjonen av forfattarar kan skrive god litteratur med politisk brodd. Så er jo Venezuela eit land der det er nok å ta av.
Samstundes vert det stadig vanskelegare å vere forfattar eller kunstnar ein nasjon som tek sjumilssteg mot samfunnskollaps og diktaturtilstandar. Først var det Hugo Chávez, og no står Nicolás Maduro i spissen for det som vert kalla for den bolivarianske revolusjonen i Venezuela, som skal munne ut i ein ny samfunnsorden.
Det er openbert at bokbransjen er råka av den vanskelege stoda. Forlagshusa forsvinn gradvis frå landet, og no står berre eitt av dei internasjonale forlaga att. Det ærverdige venezuelanske forlaget Monte Ávila, som løfta fram forfattarar frå heile Latin-Amerika i fleire tiår, er no langt på veg ein del av propagandamaskineriet til statsapparatet; sjølvsensur gjer at dei stort sett berre publiserer bøker med «rett haldning». Når ei bok kostar 8 dollar, den månadlege minimumsløna til svært mange venezuelanarar, er det ikkje rart at mange av bokhandlarane har sløkt lyset for godt.
I år vart også utdelinga av kanskje den viktigaste litterære prisen i verdsdelen, Rómulo Gallegos-prisen i Venezuela, kansellert. Kassa med premiepengar er utruleg nok tom. Prisen har vore særs viktig for å løfte fram latinamerikanske forfattarar i femti år. Mario Vargas Llosa var første vinnar i 1967, og Gabriel García Márquez vart heidra ved den neste utdeling fem år seinare. Latin-Amerikas svar på Nordisk råds litteraturpris har rett og slett havarert i Venezuela.
Kulturstyresmaktene svarar gjerne på kritikken med at dei er aktive på feltet. Dei kontrar med at dei har delt ut millionar av gratiseksemplar av Cervantes’ Don Quijote og Victor Hugos De elendige. Første boka er knapt meir enn ei fattig trøyst i eit land med eit regime som slost mot vindmøller. Den andre boka var den personlege favoritten til Hugo Chávez, og eit slikt kriterium for bokinnkjøp kan ikkje kallast anna enn nettopp miserabelt.
Dette er et debattinnlegg som gir uttrykk for skribentens holdninger og meninger. Du kan sende inn debattinnlegg til debatt@dagsavisen.no.
Det er ikkje berre det litterære rommet som har vorte innsnevra i Venezuela. Kulturmangfaldet er under press på andre område òg. I 2001 gav Chávez direktørar for ei rekkje kulturinstitusjonar sparken i ein tirade full av eiter og galle i det infamøse maratonprogram sitt Aló Presidente. Kunsten var for elitistisk, meinte regimet, som ville gjennomføre ein folkeleg kulturrevolusjon som ein del av den større bolivarianske revolusjonen. Ein av dei som sette kaffien i vrangstrupen under tv-overføringa, var Sofía Imber. Ho grunnla Museet for samtidskunst i Venezuela (MACCSI) i 1974 og styrte det med kløkt fram til dette uventa presidentdekretet på direkten. I dag er museet prega av vanstyre, kunstnarleg bakevje og kuratering med politisk slagside, ikkje ulikt fleire andre kulturinstitusjonar. Det er knapt mogleg å gå på eit galleri eller eit teater utan at veggar er dekte av plakatar med Hugo Chávez eller Nicolás Maduro.
Harme har det også vore blant musikarar i Venezuela. Ein maidag tidlegare i år forlét den 17-årige fiolinisten Armando Cañizales instrumentet sitt heime og stilte seg opp mot opprørspolitiet i ein av dei no tallause demonstrasjonane. Ifølgje kameratane hans hadde han ikkje tidlegare vore særleg oppteken av politikk, men no hadde han fått nok. Engasjementet vart likevel kortvarig. Etter nokre lagnadstunge timar vart han treft i hovudet av eit prosjektil i hovudet og fall i bakken. Fiolinisten døydde på veg til sjukehuset. Då gjekk den ikkje ukjende Gustavo Dudamel, sjefdirigenten for både Simon Bolívar-symfoniorkesteret i landet og Los Angeles-filharmonien, ut med eit ope brev trykt i fleire verdsaviser der han i harde ordelag la skulda på styresmaktene for at blodet flaut i gatene. Dudamel er ein mild mann som lenge freista å balansere mellom regime og opposisjon, og han har ofte vorte kritisert for å ha sympatiar med regjeringa. Drapet på Cañizales vart skilsetjande for han, og på sett og vis er reaksjonen på slike hendingar ganske symptomatisk for mange i kultursektoren i landet.
Den colombianske forfattaren Santiago Gamboa skriv ein stad at mange forfattarar og intellektuelle i Venezuela og elles på kontinentet gjerne såg mellom fingrane på regimet til Hugo Chávez – og til den noverande presidenten Nicolás Maduro. Dei nølte med å kritisere makthavarane fordi dei såg på ei høgreorientert regjering som eit langt verre alternativ. Om dei heldt seg for nasen i fleire år, er situasjonen til dels ganske annleis no. Det vert rett og slett for vanskeleg å sjå på at styresmaktene kastar landet ut i vonløyse og diktaturstyre.
Sinnet som den unge fiolinisten og den verdsvante dirigenten bar på, vert delt av stendig fleire venezuelanarar. Det er ikkje lenger mogleg å unngå ta standpunkt i den politiske maktkampen, og dei omfattande demonstrasjonane i dag ber utan tvil preg av det.
I bakgrunnen vert altså kulturlivet stendig meir politisert. Det var ikkje tilfeldig at Adán Chávez, bror til avdøydde president Hugo Chávez, vart utnemnd som kulturminister tidlegare i år. Det syner eit instrumentalistisk og politisk kultursyn som skapar mindre fridom og mangfald i landet. Samstundes er det ironisk at delar av departementsbygninga sidan i forfjor har vorte gjort om til basar og marknadsplass. Dåverande kulturminister svara stutt på kritikken med «kulturfolk òg må jo ete». Kanskje eit svar, men først og fremst eit uttrykk for resignasjon.
I mellomtida freistar mange venezuelanarar i kulturlivet å gjere som The Night-forfattaren: Reise i eksil i utlandet. Dei som vert att i mørket, har ikkje anna von enn ei lang natts ferd attende mot demokratiet. Nett no ser det ikkje lyst ut.
