Anmeldelse Fumiko Hayashi «Lausgjengar»: Japansk sjarmbombe

Roman

Fumiko Hayashi

«Lausgjengar»

Omsett av Ika Kaminka

Skald forlag

«Notat frå eit ustadig liv», er undertittelen på boka som på japansk heiter «Hōrōki», og i Ika Kaminka si norske omsetjing «Lausgjengar». Det er inga dårleg oppsummering av innhaldet i det som er ei slags dagbokforteljing skriven av og om ei jente, sidan kvinne, i Japan på 1920-talet.

Forfattaren, Fumiko Hayashi (1904-51), var særs populær i samtida, takk vere nett «Lausgjengar» (1930).

«Lagnaden har gjort meg til lausgjengar», forklarer forteljaren Fumiko på første sida, før ho gir seg i kast med å fortelje frå livet sitt. Som dotter av to småkårs handelsreisande som ikkje gjer det spesielt skarpt økonomisk, fartar ho mykje rundt og bur litt her og litt der som lita. Ho får litt skulegang, men ikkje mange åra, før ho sjølv må bidra til familieøkonomien ved å selje mat og småting til kundar som ofte er like fattige som ho sjølv.

[ Er dette den beste novelande britiske forfattaren? Godt mogleg (+) ]

Familien leiger rom i det eine losjihuset skralare enn det førre, men slit heile tida med å skrape saman nok pengar. Dei lever frå hand til munn, må stadig låne pengar, og får aldri nok til å kome seg ovanpå.

Fumiko er tenåring idet ho flyttar for seg sjølv, og går inn og ut av ei lang rekke jobbar. Ho passar barn, arbeider på sukkertøyfabrikk, som dekormålar på ein celluloidfabrikk, får post som tenestejente, og serverer på ein kafé. Bur heile tida billeg og dårleg, på altfor kalde eller altfor varme rom, som ho deler både med insekt, mus og andre menneske.

[ Fleire bokmeldingar, forfattarintervju og litteraturnyheiter frå Dagsavisens bokredaksjon ]

Det er med andre ord eit hardt liv Fumiko Hayashi skildrar, i denne boka om den tid hun gikk omkring og sultet i Tokyo, denne forunderlige by som ingen forlater før man har fått merker av den. Hamsun-referansen er ikkje søkt, ho nemner sjølv forfattaren, og «Sult», fleire gonger i teksten.

«Svolten sløvar skallen og får fantasien til å mygle», konkluderer ho sjølv. For Fumiko vil eigentleg skrive. Ho vil skape dikt og forteljingar, men det er ikkje så enkelt når ho er konstant sliten av hardt arbeid, kua av kjipe sjefar, usikker på om ho vil klare å skrape saman nok pengar til eit måltid eller helst to også denne dagen. Innimellom skriv ho små forteljingar for barn, eller artiklar til politiske tidsskrift. Ho får betalt for desse, men ho drøymer eigentleg om å få publisert meir ambisiøse tekstar.

[ Mieko Kawakami har skrive ei knallsterk forteljing om mobbing. Kor ligg feilen, hos mobbar eller offer? (+) ]

Det lyder trasig og tungt. Men «Lausgjengar» er likevel inga mørk bok. Sjølv når ho skriv om sorg og tungsinn, gjer Fumiko Hayashi det på ein lett og frisk måte, med skråblikk og humor. Eg-forteljaren er trass alt ei optimistisk sjel. Ho har oppdrift.

Dessutan særs sterk integritet, også når ho forelskar seg i feil menn. Ho vil helst ikkje bli forsørga. Vil helst klare seg sjølv. Bestemme over sin eigen person, og sin eigen seksualitet. At boka blir rekna som ein slags feministisk klassikar i Japan, er lett å forstå.

Fumiko er heilt klart sin eigen person, ho nektar å pressast inn i den tronge boksen for kva som er venta av kvinner i Japan på 1920-talet. Ho set kvinnene i sentrum, og fortel om kjærleik og arbeid, draumar og ambisjonar, om liva dei lever både med og utan menn.

[ Borna blei ofra for misjonen. Gud øverst, dei nederst. Denne fine nye teikneserien viser kva skadar det gav ungane ]

Teksten er lausleg kronologisk ordna, men tydeleg litterært behandla. Her er fleire sjangrar blanda. Dagbokaktige notat som opplevast intime og personlege vert blanda med dikt etter klassiske mønster. Små forteljingar blir plutselege punkterte av høglitterære utrop, som i samanhengen verkar ironiske og dermed komiske: «Ja visst, høgvyrde lesar: Fumiko burde skamme seg!»

For norske lesarar i 2021 er det også spanande å lære om Japan på 1920-talet, før det blei det høgteknologiske neonglitrande og hypermoderne samfunnet vi kjenner frå filmar og TV-seriar hundre år etter.

[ Midt i den mørkaste koronanedstenginga, var det – noko uventa – ein annan japansk klassikar, nemleg ei bok som hyllar mørket, som gav lys til denne anmeldaren (+) ]

«Lausgjengar» er sjølvsagt inga lærebok i japansk historie. Men mellom linjene les ein om eit teknologisk ganske bakstreversk land i økonomisk krise. Fumiko er ikkje aleine som fattig, langt frå den einaste som svelt. Idealistar inspirerte av kommunistrevolusjonen i Sovjet kjempar for arbeidarane sine rettar, alt medan den meir høgrevridde nasjonalismen aukar, og militærmakta festar grepet.

Fumiko Hayashi verkar ambivalent til denne nasjonalismen. Som omsetjar Ika Kaminka peikar på i etterordet ho har skrive til «Lausgjengar», gjer Hayashi kirsebærbløminga, som i Japan er eit nesten heilagt nasjonalsymbol, til eit bilete på den prostituerte som byr seg fram. Eit anna nasjonalsymbol, Fujifjellet, blir eit symbol på kuande mannemakt. Fumiko i boka les vestleg litteratur, og likar mykje, men er like ofte kritisk.

Sjølv fekk Fumiko Hayashi så stor kommersiell suksess med «Hōrōki», altså «Lausgjengar», at ho kunne leve rimeleg trygt økonomisk resten av livet. Boka blei med andre ord ein bestseljar i Japan. Dermed passar ho godt inn i Skald forlag sin klassikarserie, kor eldre tekstar blir omsette på ny eller for første gong, og kjem ut i vakkert formgitte bøker.

[ Denne boka i same serie er kanskje verdas beste klassikar. I alle fall er det ei bok som gir og gir, kvar gong ein les ho!  ]

Omsetjar Ika Kaminka blei nyleg tildelt Det skjønnlitterære oversetterfonds pris for 2021, for innsatsen med å bringe japansk litteratur til Norge. Her har ho, som alltid, gjort ein særs god jobb med å ta vare på dei ulike språklege nivåa i teksten, frå høglitterær stil til udanna dialekt. Kaminka har dessutan skrive eit konsist etterord, og utarbeidd ei informativ gloseliste over japanske matrettar, tradisjonelle klede, forfattarar og annan kulturkunnskap.

«Lausgjengar» er inga dum sommarbok — med Fumiko Hayashi som guide, vert «reisa» til Japan morosam.

[ Fleire intervju, anmeldelsar og nyheiter om litteratur, musikk, film, TV og scenekunst finn du i Dagsavisens kulturseksjon ]

Hold deg oppdatert. Få daglig nyhetsbrev fra Dagsavisen