I desse dagar er USA i ferd med å gjennomføre den endelege tilbaketrekkinga av styrkane sine frå Afghanistan. Nesten nøyaktig tjue år har gått sidan landet vart invadert og okkupert i kjølvatnet av terroråtaka 11. september 2001. Engasjementet på afghansk jord er eit av dei mest langvarige i amerikansk militærhistorie.
Men kva ein eigentleg har oppnådd, er stadig uklart. Osama bin Laden er død, Al-Qaida marginalisert, og amerikanske styresmakter og deira støttespelarar vil hevde at betydelege framsteg er gjort når det gjeld sosial rettferd og ikkje minst kvinners kår i landet.
Likevel, den gamle hovudfienden lever framleis. Tilbaketrekkinga som no går føre seg er eit resultat av ein avtale mellom USA og Taliban, signert i Doha i februar 2020, og i det maktvakuumet som vil oppstå når amerikanarane omsider er borte vil islamistrørsla atter ein gong etablere seg som eit politisk kraftsentrum.
[ Norske kunnskapsinstitusjoner bruker millioner på meningsløst reklamepjatt ]
Dei er på god veg allereie. Sånn sett vil «Operation Enduring Freedom» - det opphavlege namnet på dei amerikanskleia militære operasjonane i landet - få ein bitter, ironisk bismak for vanlege afghanarar, som har lidd tungt under krig og vanstyre i mange tiår.
Frå ein priviligert ståstad som den norske representerer den amerikanske tilbaketrekkinga samstundes eit rom for ettertanke, eit høve til å reflektere over det doble forholdet mange av oss har til USA.
Ikkje minst på venstresida har denne ambivalensen overfor det amerikanske vore ein nærast uløyseleg knute gjennom fleire generasjonar.
Dei som var barn på 1950-talet, vaks opp i eit Noreg som kvilte trygt i Marshall-hjelpa si famn. Norsk utanrikspolitikk var, den gongen som no, fundert på medlemskapet vårt i militæralliansen NATO, kor USA var og er udiskutabel seniorpartner. Dei kritiske røystene som fanst, vart marginaliserte.
Men innan det som vart heitande sekstiåttargenerasjonen vart unge vaksne, var føresetnadene endra. Den upopulære og meiningslause Vietnamkrigen vart avgjerande for deira politiske orientering, samstundes som USA si støtte til ymse militærdiktatur i «den tredje verda» gav yttarlegare oksygen til det antiamerikanske bålet.
Mange såg òg at USA var ein gigantisk ulikskapsmaskin. «Den amerikanske draumen» var ei luftspegling for dei aller, aller fleste. Ikkje minst bidrog borgarrettskampen til å syne fram skuggesidene i det amerikanske samfunnet.
Sekstiåttarane utvikla difor tidleg ein ideologisk ryggmargsrefleks som gjorde dei kritiske til det aller meste USA gjorde, utan at ein nødvendigvis trong nokon annan grunn enn at det var USA som gjorde det.
Ingen held dommedag over seg sjølv på same vis som amerikanarane gjer
For barna deira, altså min eigen generasjon, var det den såkalla «krigen mot terror» som vart vår samtids definerande konflikt. Vi hadde ingenting anna enn avsky til overs for ondskapen som råka USA 11. september, men følte at vi gjennomskoda reaksjonane i etterkant.
Invasjonen av Afghanistan handla ikkje om å utslette Taliban eller få has på Osama bin Laden, men om eit primitivt behov for hemn, meinte vi.
Det eigentlege føremålet med åtaket på Irak var verken å frigjere det irakiske folket frå Saddam Hussein sitt åk eller å få kontroll over masseøydeleggjingsvåpena regimet ikkje hadde, men å gjennomføre ein dyster, neoliberalistisk agenda som handla om å samle størst mogleg ressursar på færrast mogleg private hender.
Moralske katastrofar som Guantanamo og Abu Ghraib skapte sinne og forakt. Samstundes fann vi òg eit slags fellesskap i denne forakta.
[ OL i respirator ]
Eg hugsar at dei middelaldrande mennene i den klassiske åttitalshiphopgruppa Public Enemy fekk ei blendakvit forsamling på Folken i Stavanger til å hoppe opp og ned og rope «Fuck George Bush!»
Den gongen var det sjølvsagt ingen av oss som i sin villaste fantasi kunne førestelle seg at USA i framtida skulle få ein endå meir tarveleg republikansk president. Men det interessante er at USA-motstanden hjå publikum kom altså til uttrykk gjennom eit kamprop frå amerikanske aktørar.
Her er vi framme ved noko eg trur er eit definerande paradoks. Uansett kor klart artikulert opposisjon til amerikansk (utanriks)politikk ein står i, har dei aller fleste av oss eit sterkt og nært forhold til amerikansk kultur.
Mange på venstresida har rett nok vore sterkt kritiske til det globale kulturelle hegemoniet USA har etablert sidan den andre verdskrigen, den såkalla cocacoloniseringa, for å låne eit italiensk uttrykk. Men kvaliteten og breidda i amerikanske kulturuttrykk er likevel vanskeleg å kome utanom.
Sjølv sentralkomiteen i AKP(m-l) på 1970-talet skal visstnok ha elska å syngje Elvis-låtar på nachspiel.
No er det ikkje særskilt oppsiktsvekkjande at eit stort og folkerikt land som USA har fostra mange eksepsjonelle talent innføre både musikk, film og TV og litteratur. Men krafta i amerikansk kultur handlar likevel om noko mykje meir enn berre kvantitet.
[ Noreg har svikta dei overlevande etter terroren 22. juli. ]
Først og fremst handlar det kanskje om ei særmerkt evne til å skape stor kunst av dei mørkaste aspekta ved sitt eige samfunn. Ingen held dommedag over seg sjølv på same vis som amerikanarane gjer.
Anten temaet er rasisme, vald, sosial naud eller krig, evnar dei beste låtskrivarane, regissørane og forfattarane i USA å syne fram problemet på ein skarp, nådelaus måte.
Trump-æraen vil alltid vere ei skam for nasjonen, men han vil òg føre til at kunstnarlege meisterverk vert skapt.
Det er dette som gjer at vi sit fjetra. Det er dette som gjer at amerikansk kultur har relevans langt ut over USA sine eigne grenser, ikkje minst for dei av oss som har problem med å forstå landet som politisk aktør.
[ Hold deg oppdatert. Få daglige nyhetsbrev fra Dagsavisen ]
