Jon Fosse – hele Edda-intervjuet

Denne teksten er en forlengelse av intervuet med Jon Fosse som er på trykk i Dagsavsen i dag, onsdag.

DAGSAVISEN:– Så ville jeg gjerne spørre, etter helgens begivenheter:

Hva synes du om at en uttalt innvandringsfiendtlig borgervern-gruppe kaller seg for «Odins soldater» ?

JON FOSSE: – Ikkje berre eddadiktinga, men heile den norrøne litteraturen, med sagaer, lygarsoger, ja alt saman, har vorte brukt av nazistiske og nynazistiske grupper, før som no. Det tyder ikkje at ein skal gløyma denne litteraturen, det viktigaste bidraget, ja lat meg seia Norden, eller sei Island om du det måtte ynskja, har bidrege med til verdslitteraturen. Den norrøne litteraturen er heilt unik, rett og slett. Og den tilhøyrer alle, både i Norden og elles i verda.

Ein produksjon som denne på Det Norske Teatret er med på å ta Odin bort frå den eigedomsrett høgreeksstreme tydeleg nok meiner at dei har til denne diktinga. Ikkje minst difor er ein slik produksjon viktig, slik også den nye store utgåva med nyomsett sagalitteratur er det. Og eddadiktinga er ikkje meir valdeleg enn folkeeventyra! Det er verre med sagalitteraturen, og med fornsagene, sant nok.

I sin helhet

Dette svarte Jon Fosse på mail mandag, som oppfølg etter følgende spørsmål og svar-utveksling via mail fredag, her gjengitt i sin helhet:

DAGSAVISEN:– Hva gikk du etter når du valgte ut historier og karakterer fra Edda til denne dramatiseringen?

JON FOSSE: – Eg valde å halda meg så tett til Den eldre Edda som råd var, det vil hovudsakleg seia til dei to omsetjingane som då låg føre på norsk. Dessutan hadde eg dei norrøne originaltekstane for handa. Det finst også noko med i versjonen henta frå Den yngre Edda, men det er ikkje så mykje. Og det eg prøvde på var rett og slett å skriva ein scenisk versjon det var mogeleg å framføra og som samstundes var så lojal mot dei orginale kveda som mogeleg – forresten er dei fleste av desse tekstsame små teaterstykke, bygde opp av dialog, eller monologar, heller enn dikt, som ein oftast tenkjer på desse tekstane som. Eg har skrive til og skrive om minst mogeleg, og då for å få til ein scenisk samanheng, av same grunn er rekkefølgja på tekstane endra.

– Min tekst er elles altfor lang til den framsyninga ein ser føre seg på Det Norske Teatret, så det må nok strykast kraftig i teksten, men teksten slik den no ligg føre kjem til å verta utgjeven som bok, og eg trur den sceniske versjonen min kan vera ei god innføring i Edda-diktinga som kanskje for mange kan kjennast tungt tilgjengeleg. Teksten i sin heilskap kjem også til å verta framførd i Sverige sommaren 2017.

Usling eller rævpuler?

DAGSAVISEN:– I hvilken grad forholdt du deg til Knut Ødegårds nye oversettelser da du lagde din Edda-tekst?

JON FOSSE: – Då eg gjorde ferdig denne sceniske versjonen av Edda låg ikkje gjendiktingane til Knut Ødegård føre. Men Knut, som er ein god ven, las igjennom min sceniske versjon, nok som den fyrste lesaren, og likte han godt.

DAGSAVISEN:–  På detaljnivå: I Hårbardskvadet bruker Ødegård «rævpuler» som skjellsord, noe han greier ut for i sine fotnoter, mens du bruker «usling». Hvorfor har du valgt dette uttrykket?

JON FOSSE: – Den tydinga som Knut har av ordet, kjende eg ikkje til. Og såvidt eg skjønar er dette ei tyding ein har kome fram til i seinare tid. Det finst visstnok ein god del sexistisk skitsnakk i desse kveda, særleg vert homoseksualitet omtala svært nedsetjande. Kor viktig og rett det er å få denne sjikanen med i den sceniske versjonen er eg usikker på. Det må same kva strykast mykje, og sjikanen av homoseksuelle er langt ifrå det sentrale med denne diktinga.

DAGSAVISEN:– Og hvordan fant du fram til rett stilnivå, i blandingen av arkaiske og moderne uttrykk?

JON FOSSE: – Eg prøvde å få det til så godt eg kunne. Eg kan ikkje gje noko anna svar. Eg meiner sjølv at eg fekk det rimeleg godt til. Andre kan godt vera av ei anna meining.

Korte teaterstykker

DAGSAVISEN:– I forordet til Knut Ødegårds «Edda» (bind II) skriver du om hvordan «desse dikta rett og slett er stutte teaterstykke». Hvordan fikk du den innsikten? Var det mens du jobbet med Edda for Det Norske Teatret, eller på et tidligere tidspunkt?

JON FOSSE: – Det er fleire Edda-granskarar som har vore inne på den tanken. Og det er rett og slett er fordi kveda anten kan lesast som monologar, eller er skrivne som dialogar. Og det kan godt vera at desse tekstane er fragment av tekstar brukte scenisk i kultisk samanheng.

Følg Dagsavisen på Facebook og Twitter!

Genialt lydhør 

DAGSAVISEN:– Hvordan var det å jobbe med Robert Wilson på «Peer Gynt»? Hvilke forventninger har du til denne oppsetningen? Og i hvilken grad har du diskutert prosjektet med Wilson hittil?

JON FOSSE: – Eg diskuterer aldri med instruktørar. Også fordi eg har hatt rundt tusen produksjonar. Eg leverer ein tekst, og det er det. Det var elles Robert Wilson som tok kontakt med meg etter Peer Gynt-produksjonen og spurde om vi skulle samarbeida fleire gonger. Det har vore fleire freistnader på å få det til, men fyrst no lykkast det.       
 – Wilson er ein genialt lydhøyr instruktør. Det som imponerte meg mest med Peer Gynt-produksjonen var korleis han på dei stader der teksten sleit litt (anten det var mi skuld eller Ibsens) alltid klarte å få til sceniske løysisngar som gjorde at teksten også der fungerte godt. Og det sjølv om han ikkje kan norsk. Det var nesten magisk. Han må ha teke det på djup intuisjon.Eg har den største respekt for Wilson som kunstnar, og eg likar han også godt som menneske, beint fram og utan sludder og vas.

DAGSAVISEN:– Hvilken betydning har det at Det Norske Teatret nå gjør Edda i stor skala – og at den nye Edda-oversettelsen til Ødegård nå blir fullført? Hvilken relevans har Edda i dag, og hvordan kan Ødegårds gjendikting og denne oppsetnignen eventuelt endre vårt syn på Edda-fortellingene?

JON FOSSE: – Edda-diktinga er den eldste diktinga vi har på norsk mål (rett nok på gammalnorsk, og rett nok nedskriven på Island), men det er liten tvil om at desse tekstane peikar mot Noreg slik og slik. Lat oss seia at dette er islandsk-norsk felleslitteratur. Og dessutan er desse tekstane dei einaste skriftlege restane av den gamle åsatrua, som ein vel går ut frå var spreidd over store germanske område. Om ikkje dette er interessante tekstar for den som er det minste interessert i litteratur, eller i mytologi, ja så veit ikkje eg.

DAGSAVISEN:– Føler du dragningen mot dramatikken igjen? Samtidig med Edda-oppsetningen redigerer du jo fortsatt skriftserien med dramatikk for Samlaget, med Færøyenes flotteste dikter Joanes Nielsen i fjor og Peter Handke i år?

JON FOSSE: – Eg kjenner ingen trong til å dikta meir for teater. Eg skriv no prosa, og har tenkt å halda på med det i nokre år. Samstundes har eg aldri sagt at eg ikkje ville skriva versjonar eller omsetja for teater. Og dramaserien kjem eg til å ha ansvaret for framover også, så lenge Samlaget ser seg råd til å halda serien i live.