«Presens Maskin»: Språk og scifi

ROMAN

Gunnhild Øyehaug

«Presens Maskin»

Kolon

Ikkje eit vondt ord om sjølvbiografi, med bøker som legg seg tett på forfattarens eige liv. Men det er stas at ikkje alle forfattarane i landet driv utelukkande med det.

At det framleis finst folk att som bruker litteraturen til å dikte historier, til å utforske kva ein forteljar kan kome unna med utan at lesaren mistar interessa og vender tilbake til ukonsentrert sveiping hit og dit på mobilen. At nokon tør skrive romanar som eksplisitt handlar om språket, til og med om sjølvaste eksistensen – og klarer å gjere det lesverdig og spanande, faktisk morosamt. Kort oppsummert: Det er fint at Gunnhild Øyehaug skriv bøker.

I «Presens Maskin» er det ein heil del for lesaren å henge med i. I første kapittel møter vi Laura, som er gravid, og kjærasten Karl Peter. Dei bur i ei brannfelle av ei leilegheit i sentrumsbydelen Møhlenpris i Bergen. Han er rockestjerne med mange reisedøgn, ho er litteraturvitar, bokklok og djupttenkande.

Ho er dessutan heimsøkt av kjensla av indre kaos, av store og uhandterlege krefter, som står i sterk kontrast til kor forsiktig og nervøs ho ofte framstår. Det, får vi vite, er fordi Laura og Karl Peter lever i ei parallell verkelegheit. Ved sida av det Møhlenpris dei lever i, finst eit anna Møhlenpris, ved sida av deira Bergen, eit anna Bergen.

I neste kapittel møter vi Laura si mor, Anna, som tenker på eit musikkstykke av Eric Satie, det nær evig repeterande men likevel underleg vanskelege «Vexations». Anna er gift med Jostein og mor til Elina og Peder. Men ho veit ikkje at ho også er Laura si mor, slik Laura heller ikkje veit at Anna er mora hennar. Då Laura var to år, ble nemleg mor og dotter fanga i kvar si parallelle verd, verder som er til forveksling like, men kor ting likevel er litt ulike.

Forvirrande? Litt. Men ikkje veldig. Den parallelle verda oppstod i språket. Meir konkret idet Anna, medan ho sat i hagen og passa på toårige Laura, kom til å lese feil ord i eit svensk dikt. «Trädgård» blei til «tärdgård», og dermed var det gjort. Universet blei splitta i to nesten like versjonar, Anna og Laura hamna i kvar sin.

No går dei begge rundt og kjenner seg litt i utakt, med verda og seg sjølv. Har blanke flekkar i minnet. Kjenner innimellom på ei sterk kjensle av deja vu, og av at det finst noko meir der ute, eitt eller anna band mellom delane som ein alltid berre kjem nesten nært nok til å gripe. Ikkje ulikt slik nokon kvar kan kjenne seg, med andre ord, skralt utstyrte som vi er, med skrøpeleg hukommelse og sansar som å lette å narre, i ei kompleks og uforståeleg verd med mange folk, mange hendingar, ting som gjentek seg med små og store variasjonar.

Og så tenker dei. Og dermed vi, lesarane. Mykje på språket. Anna, forfattaren, har lyst å skrive ein roman om språket. Det berre fnyser ektemann Jostein av. Alle veit jo at det folk vil ha, er ei bok som fortel kven ho hadde sex med på nittitalet og kva ho åt til frokost i dag. Ikkje noko om språket! Haha! Ironisk samtidskommentar, tenker lesaren, her som fleire andre stader i boka.

[ Følg Dagsavisen Nye Takter på Facebook! ]

Og, for å gjere det heile endå meir komplisert å forklare, men eigentleg ikkje vanskeleg å forstå, så er det heile fortald av ein allvitande forteljar som sit ein regntung stad ein gong i (den nære?) framtida og etter kvart gir seg tydeleg til kjenne i teksten. Denne forteljaren, som skriv på ark og gøymer dei i myra, ringer innimellom på døra hos romanfigurane, slik at dei må opne, og blir forferda fordi det ikkje står nokon der.

«Vi spolar», skriv forteljaren, og ramsar opp ting som har skjedd i romanen, og ting som ikkje har skjedd – «Vi har spola for langt. Vi må tilbake...». Eller ho kjem med kommentarar av typen «Vi veit at dette er vanskeleg å tru på. Men slik, og på ingen annan måte, var det at det skjedde».

Og der er vi kanskje ved ein slags kjerne. I alle fall ein av dei. «Presens Maskin» er ein tekst om tekst, om å skape i og med språket. Om forteljingas kraft, og behovet vi alle har for historier som eit middel for å skape samanhengar i verda.

Les også: Heidi Furre: Ei mor er fødd (DA+)

Romanen leikar seg med referansar til annan litteratur, ofte på så subtile måtar at ein blir sitjande og lure på om det der faktisk var ein villa referanse, eller kanskje berre eit tilfeldig samantreff. Som då Laura i «Presens Maskin» går gjennom Bergen og ser ei uforklarleg stor folkemengd som ventar på ein bil – minner ikkje det mistenkeleg om den scenen i Virginia Woolfs «Mrs Dalloway» kor folk stimlar saman for å sjå inn i ein annan fjong bil? Bare at Laura faktisk ser Kong Harald, som er der for opne Festspela, medan Mrs Dalloway ikkje ser stort fordi ho blir avbroten av eit fly med eit uleseleg bodskap på himmelen?

Tankane strøymer tilsynelatande fritt over sidene, hos både Øyehaug og Woolf. Samtidig som førstnemnde altså viser tydeleg fram at alt dikta, redigert, utvald. Slik alt «verkeleg», i litteraturen og verda, er og må vere det, filtrert som det er gjennom sansing, språk, forteljing.

«Presens Maskin» er ein artig roman. Lettare å lese enn å forklare, med mat til tanken også etter lesinga er ferdig. Ein kjem kanskje ikkje så veldig nær alle personane, og i nokre tilfelle hadde det vore kjekt med litt fleire detaljar, litt meir utbrodering før forteljaren valde å avslutte kapitlet. Men at ein roman gjerne kunne vore på fleire enn 177 sider bør reknast som eit kompliment. Igjen: Det er fint at Gunnhild Øyehaug skriv.