«Helvete»: Satan, så artig

ROMAN

Erlend Loe

«Helvete»

Illustrert av Kim Hiorthøy

Cappelen Damm

Tidleg i lesinga av Erlend Loes trettande roman, «Helvete», blei det klart at denne bokmeldinga kom til å måtte skrivast på nynorsk. I Loes univers er nynorsk nemleg Satans eige språk, som blir nytta av Satan og alle dei andre i sjølvaste Helvetet, medan både hovudpersonen Rakel og den allvitande forteljaren brukar bokmål. Om djevelen sjølv er nynorskbrukar, verkar det rett og rimeleg, i tråd også med romanens logikk, at ein kritikar følger på.

Forteljinga er som følger: Rakel er av ektemannen, no altså eksen, blitt bytta ut med ei annan kvinne. Ho har kjøpt eit rekkehus ho ikkje ville ha men med ei gong forstod at ho kom til å kjøpe, og bruker no dagane til å sture over kor traurig livet som nyskilt snart-femtiåring er. To ungar og fast jobb er ikkje nok. «Hva var det å feire? At hun hadde blitt forlatt til fordel for en perlende latter? At hun aldri hadde opplevd noe som virkelig hadde grepet tak i henne? Aldri en altoppslukende kjærlighet? Ikke på liv og død. Aldri på liv og død. [...] Det var ingenting å feire. Null».

Før alt endrar seg. Ein dag ho skal grave blomsterbed i hagen, finn Rakel ei luke som leier til ei lang trapp lukt ned i Helvetet. Der blir ho tatt imot av ein resepsjonist i ufiks uniform, bedd på Twist «med såkalt banansmak», og bedt inn. Rakel nøler og går heim igjen, men kjem tilbake neste dag. «Det er ein nonprofit organisasjon det her. Vi jobbar utan stopp med å korrigere det negative biletet offentlegheita har av oss, men vi manglar midlar og strever oss fram frå dag til dag. Det er ikkje billig å drive eit helvete, om du trudde det», kan resepsjonisten fortelje. Så Rakel kjøper eit klippekort. Dei er glade i turistar i helvetet.

Følg Dagsavisen på Facebook og Twitter!

Morosamt, ikkje sant? Og slik held det fram. Rakel går djupare og djupare inn i korridorane. Ho rekk ikkje kjøpe nøtter til å mate Satan, men det gjer ingenting. Han ser henne likevel. Og likar henne. Dei pratar. Tek bilder. Ler. Rakel kjenner eit sug i magen. Ho syns han verkar veldig ålreit. Mykje mindre djevelaktig enn ho hadde trudd. Som eit løvetannbarn, men definitivt mann likevel. Dei blir venner. Sidan eit par.

Humoren har dobbelt fundament. Eitt er det komiske i sjølve situasjonen. At helvetet finst, som ei heilt konkret underverd, kor ein slit med overbefolkning i eit landskap som er «påfallende likt Hieronimus Boschs helvetesvisjon». Her er avdelingar blant anna for «dei som ikkje gjorde noko når dei burde ha gjort det, men heller venta for å sjå om problema gjekk over av seg sjølve». For dei som hatar snø. For dei som syns det er greit med ananas på pizza. Og for sykkeltjuvar. «Dei viser eg inga nåde. Sykkeltjuveri er eit nedrig lovbrot. Eg forsøkte å få det brotsverket inn i dei sju dødssyndene, men forslaget blei avvist av søstera mi. Ho skal alltid bestemme», forklarer Satan.

Les også: Det er ikke lett å vokse opp fattig. Men Buffy får det til (Dagsavisen+)

For sjølv om det – noko overraskande og ikkje minst skuffande – ifølge Loes teologi er dei aller strengaste mørkemennene som viser seg å ha rett i alle skremslene sine, pluss eit par til, så har mørkefolket feil på eitt sentralt punkt: Gud er kvinne, og Satan er hennar bror. «Folk trur ho elskar alle skapningar, men det er ikkje sant. Ho elskar nesten ingen skapningar. Og heller ikkje menneska». Ho angrar på den frie viljen. Jesus er sonen, som slit med posttraumatisk liding etter at mora la alle verdas synder på skuldrene hans. Det tolte han ikkje.

Språket løfter humoren. Den naivt underdrivande tonen vil Erlend Loes lesarar kjenne godt frå før. Her strør han også rundt seg med festlege referansar til høgt og lågt, munnhell og Dante og bibelvers og Obstfelder og terapispråk om einannan. «Lat alt håp fare», er helsingsorda i resepsjonen, og «Dette er altså helvete, tenkte hun. Dette er altså syndernes hjem. Så forunderlig». Medan Satans søster «løftet sitt åsyn på ungene og velsignet dem og var dem nådig» når ho blir bedt om å sitte barnevakt. Boka er godt illustrert av Kim Hiorthøy, som med sine karakteristiske svart-kvitt-teikningar viser kor ordinært, likevel underleg, det spesielle faktisk er.

Rakel er ein vanleg loesk hovudperson. Langt frå perfekt, for «veldig mye av den uretten som ikke rammet henne selv, tålte hun nå så inderlig vel». Ho er meir enn villig til å snu seg vekk frå andres liding, så lenge ho får gå til sengs med djevelen. Forholdet dei to imellom liknar alle andre nye forhold. Forelskinga. Måten ein snakkar kvarandre opp, gir støtte mot vanskelege familiemedlemmer, er meir opptatt av sex og samver enn av plikter. Korleis tida forsvinn.

Les også: Norske Alf Cranner (82) toppet albumlistene sammen med Beatles, Stones og Sinatra (Dagsavisen+)

Og underleg nok er det der den verkelege verdien til Erlend Loes «Helvete» ligg. Ikkje berre i den artige forteljinga eller oppfinnsame språket. Men i konklusjonen. Rett nok er det djevelen vi snakkar om her, og grufulle pinsler i all æve, og liknane fæle greier. Men det er først etter døden. Enn så lenge er vi her på jorda, blant menneska. Og menneska, verkar Loe å påstå, er slett ikkje så verst likevel. Ikkje verda vi lever i heller. Kjærleiken finst, og du finn han i dei kvardagslege detaljane.

Om ikkje det er ein bodskap like varmt som eit syrebad i helvetet, veit ikkje eg.