ROMAN
Elena Ferrante
«Dei som flyktar og dei som blir»
Omsett frå italiensk av Kristin Sørsdal
Samlaget
«Eg kjende at i romanar generelt, ikkje berre i boka mi, var det noko som verkeleg skaka meg, eit nake, pulserande hjarte», skriv Elena Ferrante sin hovudperson, den aldrande forfattaren Elena Greco, i «Dei som flyktar og dei som blir». Skakande. Nake. Pulserande hjarte. Orda høver ekstremt godt på alle Ferrante sine eigne bøker, også «Dei som flyktar ...», som er den tredje av fire forfattaren bak pseudonymet har skrive frå Napoli, no på norsk i Kristin Sørsdal si fine omsetjing.
Boka startar med at Elena Greco, som mot slutten av førre band nett hadde debutert som forfattar, for siste gong møter igjen den briljante venninna Lila. Mange år er gått. Det er 2005, dei er begge eldrande kvinner, med særs ulike liv, og ulike reaksjonar på det dei ser. Elena føler seg, no som før, både nær og framand frå Lila. Og frå Napoli, byen der dei vaks opp saman: «Byen ruga liksom på eit raseri i innvollane sine som ikkje slapp ut og som skapte forvitring innanifrå, eller raseriet opna seg i verkebyllar, hovne av gift mot alle».
Elena har prøvd å reise, å kome seg vekk, «men berre for å oppdage [ ...] at eg hadde tatt feil[ ...] Det er ikkje bydelen som er sjuk, det er ikkje Napoli, det er jorda, universet eller universa». Trass klassereisa, trass utdanninga, trass kvinnefrigjeringa, føler ho at ho ikkje eigentleg er komen nokon veg. Ho er framleis usikker, lever Elena framleis i skuggen av Lila, med hennar innbilte auge i nakken. Hat-delen av det elsk-hat-forholdet vennskapen dei to kvinna imellom utgjer, blir kanskje endå tydelegare i denne boka enn dei to første. Det følest nytt og originalt, autentisk, heilt utan å hamne i kvinne-er-kvinne-verst-fella.
Endå meir enn dei to første bøkene, er tredje band Elena si forteljing. Ho har rett og slett mindre kontakt med Lila, sjølv om ho fortel grundig det litle ho får vite, blant anna om fornedrande arbeid på ein fæl pølsefabrikk. Etter forspelet i 2005, rykker forteljinga tilbake til 1960-talet. Elena har suksess med debutboka, har flytta frå Napoli til Firenze, og giftar seg med ein akademikar av ein økonomisk solid, politisk radikal akademikarfamilie. Samtidig eksploderer Italia rundt dei. Universiteta syder av politisk opprør, studentar søker parti med arbeidarane, i gatene kjempar kommunistar og fascistar ein valdeleg kamp, og kvinnerørsla er i ferd med å få fart.
[ Les mer om bøker på Dagsavisen.nos bokseksjon ]
For Elena, som heile livet har arbeidd for å endre og foredle seg sjølv, for å unnsleppe den ho som fattig arbeidardotter frå ein mafiastyrt bydel var etla til å bli, er endringane både forlokkande og forvirrande. Som her, på ein studentdemonstrasjon: «Eg vakla mellom svært motstridande kjensler: På den eine sida ein sterk sympati for desse jentene og gutane som like framfor meg demonstrerte, med rørsler og stemmer, sin totale mangel på respekt, på den andre sida redselen for at kaoset eg hadde flykta frå sidan barndommen, no ville fange meg igjen og dytte meg inn i denne opphissa menneskeflokken, der ein uangripeleg autoritet – ein Vaktmester, ein Professor, Rektor, Politiet – ville finne meg skuldig – eg, eg som alltid hadde vore snill – og straffe meg». Elena har kjempa for orden. No er idealet å bryte ned ordenen.
Dessutan er ho kvinne. Og snart mor, til to døtrer. Ho manglar eit eige rom. Skrivekarrieren står i stampe, svelgt av alt det kvardagslege slitet. Av husarbeid. Oppdraging. Elena er einsam, utan ekte band verken til folka ho er av – som Lila eller si eiga mor og syster – eller til klassen ho aspirerer mot – den beleste svigermora, svigerinna, andre forfattarar.
Dagsavisen om andre bok i serien: Framleis like briljant
«Dei som flyktar ...» viser tydeleg fram kor einsam ei klassereise kan vere, kanskje særleg for kvinner. Det tek ei stund, men etter kvart klarer Elena sjølv å setje ord på si eiga stille, forsiktige feministiske oppvakning. Ho startar i litteraturen, ved å leite etter kvinnene menn skriv fram: «Overalt oppdaga eg mekaniske kvinnefigurar fabrikkerte av menn. Av vårt eige var det ingenting igjen, det vesle som dukka fram, blei straks materiale i deira produksjon». Ho reflekterer dessutan over kor lite tilfredsstillande det eigentleg er å bli penetrert av ein mann, og rundt menn si lemfeldige omgang med kvinner, som i ei tid kor p-piller er nytt og ukjend blir sitjande att med dei heilt konkrete fruktene av penetreringa – med barn. Ei radikal oppdaging, framleis aktuell. Dermed både vanskeleg og einsam. «Denne einsemda i hjernane til kvinner er ikkje bra, sa eg til meg sjølv, det er eit sløseri å vere åtskilde frå kvarandre, utan prosedyrar, utan tradisjon». Kvinner, samein dykk, ropte medsystrene hennar på syttitalet. Men idet «Dei som flyktar ...» går mot ein slutt, vel Elena ein annan veg. Aleine, som før.
Det fjerde bandet i Napoli-kvartetten, «Historia om det tapte barnet», kjem på norsk til hausten. Sorga over at det blir siste, er der allereie.
Dagsavisen om første bok i serien: Briljant klassereise